Dawny Kraków w rysunkach Franciszka Turka

Franciszek Turek urodził się 1 kwietnia 1882 roku w Krakowie, w mieszczańskiej rodzinie, był synem pochodzącego z Wieliczki Franciszka Turka i Kunegundy Sas-Korczyńskiej.

W latach 1895-1899 uczęszczał do gimnazjum św. Anny w Krakowie, szkoły tej nie ukończył, a swoje zainteresowania zwrócił  w kierunku sztuki. W roku 1899 został przyjęty do Państwowej Szkoły Przemysłowej w Krakowie, gdzie na Wydziale Przemysłu Artystycznego otrzymał gruntowne wykształcenie w zakresie różnych dziedzin plastycznych i wzornictwa.

W 1902 roku rozpoczął studia na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, które ukończył po pięciu latach. Był uczniem Józefa Unierzyńskiego, a przez pewien czas także Józefa Mehoffera, Stanisława Wyspiańskiego i Leona Wyczółkowskiego. Unierzyński był zwolennikiem akademizmu i sądzić można, że to pod jego wpływem Franciszek Turek nie interesował się zbytnio najnowszymi tendencjami w malarstwie. Artysta był mistrzem akwareli – malował martwe natury, kompozycje kwiatowe, pejzaże i portrety, które utrzymane były w realistycznej konwencji. Turek dokumentował także zagrożone wyburzeniem lub gruntowną przebudową stare krakowskie domy i kamienice oraz ich detale architektoniczne. W tamtym czasie z ulic Krakowa zniknęła ogromna ilość budynków, co było skutkiem ustawy budowlanej z 1906 roku, której przepisy dawały inwestorom zwolnienie z podatku od nowej nieruchomości na 18 lat. Wiele takich obiektów przed ich wyburzeniem z misją i zapałem utrwalał Franciszek Turek. Szczególnie ulubionym miejscem plenerów artysty był krakowski Kazimierz, a zwłaszcza jego zaniedbana, a przy tym tajemnicza i malownicza, żydowska część. Prace Turka odznaczają się dużymi walorami artystycznymi i są ważnym, a czasem jedynym dokumentem ikonograficznym Krakowa początków XX wieku. W opracowanym w 1927 roku curriculum vitae artysta podał, że do tego czasu wykonał ponad 1765 prac, z czego 60 procent dotyczyło „starego Krakowa”.

W zbiorach Archiwum Narodowego w Krakowie przechowywanych jest prawie 100 rysunków Franciszka Turka dotyczących ikonografii Krakowa. Trafiły one do archiwum za przyczyną Adama Chmiela, archiwisty, dyrektora Archiwum Aktów Dawnych Miasta Krakowa, miłośnika i propagatora dziedzictwa Polskiego Matecznika. Chmiel był przyjacielem Franciszka Turka, artysta wykonywał dla niego ilustracje do jego publikacji. Obaj znali się dobrze z Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa i byli zaangażowani w popularyzację wiedzy o dziedzictwie Krakowa oraz w jego ochronę. Podkreślić należy, że żaden z krakowskich artystów pierwszej połowy XX stulecia nie pozostawił podobnej, tak obszernej spuścizny. Rysunki architektoniczne Turka wyróżniają się w jego dorobku i plasują go w czołówce malarzy zajmujących się ikonografią Krakowa.

Franciszek Turek wielokrotnie wystawiał swoje prace w różnych galeriach i otrzymywał za nie nagrody, zmarł przedwcześnie 12 lipca 1947 roku, w pełni aktywności twórczej.

dr Barbara Zbroja

Galeria prac artysty

Filmowa prezentacja materiałów archiwalnych dotyczących Franciszka Turka

dostępna z napisami w języku polskim