Józef Kuczyński – mistrz fotografii portretowej (1877–1952)
Józef Kuczyński urodził 11 lutego 1877 roku w Krakowie, w rodzinie o patriotycznych korzeniach. Jego ojciec Feliks był powstańcem styczniowym, w Krakowie prowadził zakład blacharski i był długoletnim przewodniczącym cechu blacharzy.
Kuczyński fotografował od piętnastego roku życia, a pierwsze tajniki sztuki fotograficznej poznał w krakowskich zakładach Juliusza Miena i Józefa Sebalda, najlepszych fotografów tamtych czasów pod Wawelem. Pod koniec XIX stulecia wyjechał na naukę do Niemiec, później kształcił się w Szwajcarii, Francji i w afrykańskim Algierze. Kuczyński pobierał nauki między innymi u Wilhelma Höfferta w Düsseldorfie, Emila Logés i Roberta Schuchta w Zurichu, oraz w zakładzie Henri Eichackera i Arnolda Vollenweidera w Algierze. Po zakończeniu nauki, w 1905 roku powrócił do Krakowa jako w pełni ukształtowany artysta, mistrz portretu, z zamiarem założenia własnego zakładu fotograficznego.
Pałac Spiski w Krakowie, w którym w latach 1906–1911 działał zakład fotograficzny Józefa Kuczyńskiego i Antoniego Gürtlera. Następnie, w latach 1914–1939 funkcjonowało atelier Józefa Kuczyńskiego, fot. Antoni Pawlikowski, 1912. ANK, Zbiór fotograficzny, sygn. 29/670/8934
31 stycznia 1906 roku władze budowlane Krakowa zatwierdziły projekt atelier fotograficznego Józefa Kuczyńskiego. Był to nieduży aneks dobudowany do pierwszego piętra południowej oficyny Pałacu Spiskiego. Pomieszczenie w którym fotograf uwieczniał swoich klientów posiadało charakterystyczną stalową ramę umożliwiającą montaż wielu prostokątnych kwater okiennych tworzących rodzaj szklanej ściany, która przechodziła w świetlik w dachu. Okna te wychodziły na stronę północną, gdyż w zakładach fotograficznych pożądane było światło rozproszone, a nie ostre i jasne. Jego dopływ regulowano kotarami w zależności od pogody i pory fotografowania. Józef Kuczyński w ogóle nie używał oświetlania elektrycznego, zdjęcia wykonywał wyłącznie przy świetle dziennym, operując w mistrzowski sposób zasłonami zamontowanymi przy świetliku oraz przy wspomnianym dużym oknie.
Reklama Zakładu fotograficznego Józefa Kuczyńskiego i Antoniego Gürtlera zaprojektowana przez Tadeusza Rychtera, repr. z: „Stefa Mikulskiego Wielka Księga Adresowa stoł. król. Miasta Krakowa, stoł. król. Miasta Lwowa, król. woln. miasta Podgórza, R. IV: 1908”, s. 36, ANK, Biblioteka Oddziału III, sygn. 13297
Kuczyński początkowo działał z Antonim Gürtlerem, fotografem urodzonym w 1877 roku w Przemyślu. Kilka afiszów i reklam ich zakładu zaprojektował Tadeusz Rychter, znany krakowski malarz i bliski znajomy Kuczyńskiego. Pod koniec 1911 roku atelier zostało zamknięte z powodu rozbudowy Pałacu Spiskiego, prowadzonej według projektów Ludwika Wojtyczki, a zainicjowanej przez Franciszka Macharskiego, nowego właściciela nieruchomości, który kupił pałac 18 marca 1911 roku. Po zamknięciu atelier dotychczasowy wspólnik Kuczyńskiego wyjechał do Warszawy i otworzył tam własny zakład, który mieścił się przy ul. Nowy Świat 49. Po zakończeniu rozbudowy pałacu, w nowym miejscu zakład liczył aż 180 m kwadratowych i zajmował część pomieszczeń drugiego i trzeciego piętra południowej oficyny, połączonych między sobą wewnętrzną klatką schodową, zachowaną w oryginalnym kształcie do dzisiaj. Właściwe studio umieszczono na trzecim piętrze, od strony północnej posiadało duże okna połączone ze świetlikiem w dachu, niestety obecnie niezachowanym.
Józef Kuczyński związany był z różnymi organizacjami branżowymi, 16 marca 1921 roku, na walnym zgromadzeniu Stowarzyszenia Przemysłowego Fotografów w Krakowie został wybrany na przewodniczącego związku. W myśl statutu organizacji, godność ta była piastowana przez okres trzech lat, ponownie wybrano go 25 października 1923 roku. Fotograf, obok słynnego Jana Bułhaka zasiadał w Kapitule Seniorów Fotoklubu Polskiego działającego w Wilnie od 1930 roku.
U fotografa szkoliło się wiele osób, część z nich później założyła własne zakłady, jego uczniami byli m.in.: Adam Dębiec, Adam Engelman, Zygmunt Garzyński, Adam Karaś, Stanisław Kolowca i Emilia Urbańczyk. Fotograf często wystawiał swoje prace na wystawach w Polsce i zagranicą, wiele z nich otrzymywało najwyższe nagrody i wyróżnienia.
Po wybuchu II wojny światowej zakład fotograficzny Józefa Kuczyńskiego został zamknięty. Fotograf przeniósł go do niedużego atelier „Janina” przy ul. Starowiślnej 21, który przed wojną należał do Berty, a właściwie Ernestyny Ettinger. Ponieważ właścicielka była Żydówką, po rozpoczęciu wojny jej atelier przeszło w komisaryczny zarząd Geogra Czyżyka, który wynajął je Józefowi Kuczyńskiemu. Zakład Kuczyńskiego przy ul. Starowiślnej działał do końca wojny, później fotograf zajmował się głównie fotografią artystyczną, zmarł 2 grudnia 1952 roku i został pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.
Józef Kuczyński należał do najlepszych fotografów epoki, jego portrety w szlachetnych technikach: chromianowych, gum, pigmentów i bromów, były wnikliwymi studiami psychologicznymi fotografowanych osób. Próg jego atelier przekraczała elita miasta i wytworni goście spoza Krakowa, przeciętnego klienta nie było stać na zamówienie sesji zdjęciowej u Kuczyńskiego. Zasadniczo fotograf wykonywał dwa rodzaje portretów – na jasnym lub ciemnym, neutralnym tle, mającym na celu uwypuklenie cech psychologicznych modela lub z zaaranżowaną scenerią sugerującą wrażenie wykonania w domowym zaciszu. W tym celu wykorzystywał meble, między innymi biedermeierowski salonik, etażerkę z książkami oraz obrazy. Fotograf praktycznie nie używał kurtyn z namalowanymi tłami, które jako sztafaż były powszechnie używane w większości ówczesnych zakładów fotograficznych.
Zapraszamy do oglądnięcia galerii z portretami wykonanymi w zakładzie fotograficznym Józefa Kuczyńskiego pochodzącymi ze zbiorów Archiwum Narodowego w Krakowie. Wystawa stanowi uzupełnienie filmu: Luminarze. Józef Kuczyński (1877-1952) opowiadającego o tym wybitnym fotografie.
dr Barbara Zbroja
