Józef Kuczyński – mistrz fotografii portretowej (1877–1952)
Józef Kuczyński urodził 11 lutego 1877 roku w Krakowie, w rodzinie o patriotycznych korzeniach. Jego ojciec Feliks był powstańcem styczniowym, w Krakowie prowadził zakład blacharski i był długoletnim przewodniczącym cechu blacharzy.
Kuczyński fotografował od piętnastego roku życia, a pierwsze tajniki sztuki fotograficznej poznał w krakowskich zakładach Juliusza Miena i Józefa Sebalda, najlepszych fotografów tamtych czasów pod Wawelem. Pod koniec XIX stulecia wyjechał na naukę do Niemiec, później kształcił się w Szwajcarii, Francji i w afrykańskim Algierze. Kuczyński pobierał nauki między innymi u Wilhelma Höfferta w Düsseldorfie, Emila Logés i Roberta Schuchta w Zurichu, oraz w zakładzie Henri Eichackera i Arnolda Vollenweidera w Algierze. Po zakończeniu nauki, w 1905 roku powrócił do Krakowa jako w pełni ukształtowany artysta, mistrz portretu, z zamiarem założenia własnego zakładu fotograficznego.
31 stycznia 1906 roku władze budowlane Krakowa zatwierdziły projekt atelier fotograficznego Józefa Kuczyńskiego. Był to nieduży aneks dobudowany do pierwszego piętra południowej oficyny Pałacu Spiskiego. Pomieszczenie w którym fotograf uwieczniał swoich klientów posiadało charakterystyczną stalową ramę umożliwiającą montaż wielu prostokątnych kwater okiennych tworzących rodzaj szklanej ściany, która przechodziła w świetlik w dachu. Okna te wychodziły na stronę północną, gdyż w zakładach fotograficznych pożądane było światło rozproszone, a nie ostre i jasne. Jego dopływ regulowano kotarami w zależności od pogody i pory fotografowania. Józef Kuczyński w ogóle nie używał oświetlania elektrycznego, zdjęcia wykonywał wyłącznie przy świetle dziennym, operując w mistrzowski sposób zasłonami zamontowanymi przy świetliku oraz przy wspomnianym dużym oknie.
Kuczyński początkowo działał z Antonim Gürtlerem, fotografem urodzonym w 1877 roku w Przemyślu. Kilka afiszów i reklam ich zakładu zaprojektował Tadeusz Rychter, znany krakowski malarz i bliski znajomy Kuczyńskiego. Pod koniec 1911 roku atelier zostało zamknięte z powodu rozbudowy Pałacu Spiskiego, prowadzonej według projektów Ludwika Wojtyczki, a zainicjowanej przez Franciszka Macharskiego, nowego właściciela nieruchomości, który kupił pałac 18 marca 1911 roku. Po zamknięciu atelier dotychczasowy wspólnik Kuczyńskiego wyjechał do Warszawy i otworzył tam własny zakład, który mieścił się przy ul. Nowy Świat 49. Po zakończeniu rozbudowy pałacu, w nowym miejscu zakład liczył aż 180 m kwadratowych i zajmował część pomieszczeń drugiego i trzeciego piętra południowej oficyny, połączonych między sobą wewnętrzną klatką schodową, zachowaną w oryginalnym kształcie do dzisiaj. Właściwe studio umieszczono na trzecim piętrze, od strony północnej posiadało duże okna połączone ze świetlikiem w dachu, niestety obecnie niezachowanym.
Józef Kuczyński związany był z różnymi organizacjami branżowymi, 16 marca 1921 roku, na walnym zgromadzeniu Stowarzyszenia Przemysłowego Fotografów w Krakowie został wybrany na przewodniczącego związku. W myśl statutu organizacji, godność ta była piastowana przez okres trzech lat, ponownie wybrano go 25 października 1923 roku. Fotograf, obok słynnego Jana Bułhaka zasiadał w Kapitule Seniorów Fotoklubu Polskiego działającego w Wilnie od 1930 roku.
U fotografa szkoliło się wiele osób, część z nich później założyła własne zakłady, jego uczniami byli m.in.: Adam Dębiec, Adam Engelman, Zygmunt Garzyński, Adam Karaś, Stanisław Kolowca i Emilia Urbańczyk. Fotograf często wystawiał swoje prace na wystawach w Polsce i zagranicą, wiele z nich otrzymywało najwyższe nagrody i wyróżnienia.
Po wybuchu II wojny światowej zakład fotograficzny Józefa Kuczyńskiego został zamknięty. Fotograf przeniósł go do niedużego atelier „Janina” przy ul. Starowiślnej 21, który przed wojną należał do Berty, a właściwie Ernestyny Ettinger. Ponieważ właścicielka była Żydówką, po rozpoczęciu wojny jej atelier przeszło w komisaryczny zarząd Geogra Czyżyka, który wynajął je Józefowi Kuczyńskiemu. Zakład Kuczyńskiego przy ul. Starowiślnej działał do końca wojny, później fotograf zajmował się głównie fotografią artystyczną, zmarł 2 grudnia 1952 roku i został pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.
Józef Kuczyński należał do najlepszych fotografów epoki, jego portrety w szlachetnych technikach: chromianowych, gum, pigmentów i bromów, były wnikliwymi studiami psychologicznymi fotografowanych osób. Próg jego atelier przekraczała elita miasta i wytworni goście spoza Krakowa, przeciętnego klienta nie było stać na zamówienie sesji zdjęciowej u Kuczyńskiego. Zasadniczo fotograf wykonywał dwa rodzaje portretów – na jasnym lub ciemnym, neutralnym tle, mającym na celu uwypuklenie cech psychologicznych modela lub z zaaranżowaną scenerią sugerującą wrażenie wykonania w domowym zaciszu. W tym celu wykorzystywał meble, między innymi biedermeierowski salonik, etażerkę z książkami oraz obrazy. Fotograf praktycznie nie używał kurtyn z namalowanymi tłami, które jako sztafaż były powszechnie używane w większości ówczesnych zakładów fotograficznych.
Zapraszamy do oglądnięcia galerii z portretami wykonanymi w zakładzie fotograficznym Józefa Kuczyńskiego pochodzącymi ze zbiorów Archiwum Narodowego w Krakowie. Wystawa stanowi uzupełnienie filmu: Luminarze. Józef Kuczyński (1877-1952) opowiadającego o tym wybitnym fotografie.
dr Barbara Zbroja