Cały naród buduje Nową Hutę - Budowa kombinatu

Prace budowlane na terenie przyszłego kombinatu metalurgicznego rozpoczęły się już 26 kwietnia 1950 roku. W pierwszej fazie budową kombinatu kierowali inżynierowie i technicy przeniesieni służbowo do Nowej Huty ze specjalistycznych przedsiębiorstw Śląska, Warszawy, Szczecina i innych miast.Prace budowlane na terenie przyszłego kombinatu metalurgicznego rozpoczęły się już 26 kwietnia 1950 roku. W pierwszej fazie budową kombinatu kierowali inżynierowie i technicy przeniesieni służbowo do Nowej Huty ze specjalistycznych przedsiębiorstw Śląska, Warszawy, Szczecina i innych miast.

Od samego początku budowy podstawową, darmową siłę roboczą stanowiła młodzież Ochotniczych Brygad Związku Młodzieży Polskiej (ZMP) oraz Powszechnej Organizacji Służby Polsce. Zmilitaryzowana organizacja SP skupiała młodzież w wieku od 16. do 21. roku życia oraz dorosłych mężczyzn do 30. roku życia, nie podlegających służbie wojskowej. Junacy z SP pracowali od wiosny do jesieni, w ramach turnusów. W pierwszym okresie budowy tworzono drużyny robocze po stu junaków, dzielone na 15-20 osobowe grupy. Podstawowymi narzędziami pracy były kilofy, łopaty, taczki własne ręce.

Jak wspominał jeden z junaków:

Po kilku tygodniach plac budowy przypominał gigantyczne kretowisko. Jak okiem sięgnąć rozkopana ziemia. Gdy spadły deszcze tonęliśmy w błocie. Pracowaliśmy umorusani gliną […] W gorszej sytuacji byli kierowcy. Ich samochody grzęzły w błocie. Nieraz stało po kilka aut, czekając na pomoc traktora […] Najlepszym środkiem lokomocji były konie. Te zawsze wychodziły z bagna, choć postronki często się rwały. Koni było mnóstwo i dziwnie wyglądały razem ze sprzętem zmechanizowanym. Często zresztą te konie ciągnęły samochody i inny sprzęt zmechanizowany. Niecodziennymi metodami wznoszono ten metalurgiczny gigant.

Chmieliński E., Moje życie i praca w rocznej ochotniczej 53 brygadzie ZMP. W: 35 lecie Związku Młodzieży Polskiej i Powszechnej Organizacji „Służba Polsce”, red. wydania Ludwik Mikrut, Kraków 1983 s. 50.

U zarania budowy jej plac zajmował obszar ponad 20 ha, na którym powstało ok. 80 budynków, magazynów, składów i wytwórni. Wybudowano pomieszczenia biurowe, warsztaty remontowe dla maszyn budowlanych, magazyny materiałów budowlanych i części zamiennych, powstały garaże i tymczasowa parowozownia. Zbudowano wytwórnie płynnego betonu, 4 km dróg, wodociągi a także przygotowano zaplecze socjalne: sklepy, bufety, kioski, restauracje oraz świetlice.

Na przełomie 1950/51 r. z ZSRR nadeszły pierwsze transporty ciężkiego sprzętu budowlanego. Rozpoczęto budowę warsztatów remontowych stanowiących kompleks dziewięciu obiektów przemysłowych: warsztatu mechanicznego, kuźni, parowozowni, warsztatu naprawczo-budowlanego.

W projekcie wstępnym kombinatu metalurgicznego znajdowały się również plany reprezentacyjnej siedziby – Centrum Administracyjnego Huty, siedziby dyrekcji i wszystkich komórek organizacyjnych kombinatu. Ze względu na rangę przedsięwzięcia Ministerstwo Budownictwa i Przemysłu Ciężkiego w maju 1951 r. ogłosiło zamknięty konkurs na projekt Centrum Administracyjnego. Zwyciężył projekt zespołu architektów z Przedsiębiorstwa Projektowania Budownictwa Miejskiego Miastoprojekt – Kraków: inż. Janusza Ballenstedta, inż. Janusza Ingardena i inż. Marty Ingarden. Centrum Administracyjne Nowej Huty realizowane było w latach 1952-1955, składało się z dwóch bliźniaczych budynków, ustawionych symetrycznie w stosunku do magistrali dojazdowej z miasta. Identyczne w wyglądzie, miały charakter masywnej bryły zwieńczonej attyką grzebieniową z renesansowymi elementami architektonicznymi.

Początek 1952 r. oznaczał dla kombinatu wejście w nową fazę, rozpoczęto pierwsze prace przygotowawcze w rejonie wydziałów hutniczych. W październiku 1952 r. rozpoczęto betonowanie fundamentów Wielkiego Pieca Nr 1, przekazano również do eksploatacji pierwszy piec elektryczny odlewni staliwa, służący do wytopu stali szlachetnej. W tym samym roku oddano do użytku warsztaty mechaniczne Koksowni i Wielkich Pieców, Warsztaty Elektryczne, Parowozownię, Mechaniczną Stolarnię, wiele budynków administracyjnych, socjalnych i magazynowych, Siłownię, Wytwórnię Materiałów Ogniotrwałych a także Centralne Laboratorium. W sumie powstało 160 obiektów przemysłowych o kubaturze 2,5 mln m².

W 1954 r. zgodnie z uchwałą Prezydium Rządu z 4 maja 1953 r., do eksploatacji miało być przekazanych szereg podstawowych wydziałów produkcyjnych. Wszystko zostało podporządkowane realizacji wytyczonego celu… Na placu budowy prowadzono niespotykane do tej pory, ze względu na wielkość tej inwestycji, prace budowlano-montażowe. W nowohuckim kombinacie pracowało wtedy 27 tys. ludzi, w mieście 9 tys., w tym ok. 10 tys. junaków z dwunastu brygad SP i ZMP. W tym roku rozpoczęły pracę: elektrownia, aglomerownia i koksownia oraz ukończona została budowa stopnia wodnego i portu na Wiśle. W dniu 22 lipca 1954 r. dokonano pierwszego spustu surówki z Wielkiego Pieca Nr 1.

W kwietniu 1954 r. do kombinatu przywieziono pierwszy transport rudy radzieckiej z Zagłębia w Krzywym Rogu.

W 1955 r. uruchomiono cztery piece martenowskie i rozpoczęła pracę największa w Europie walcownia-zgniatacz oraz Wielki Piec nr 2, w 1956 r. dwa dalsze piece martenowskie i walcownia gorąca blach, zaś w 1958 r. Wielki Piec nr 3 i walcownia zimna blach.

Już w 1956 r. przekroczona została założona pierwotnie na 1,5 mln ton stali rocznie wydajność huty. Do roku 1977 osiągnęła swoją maksymalną wydajność 6,7 mln ton. W latach 80. stopniowo produkcja się zmniejszała. Po transformacji ustrojowej, 4 maja 1990 zmieniono nazwę huty na Huta im. Tadeusza Sendzimira, polskiego wynalazcy hutniczego w USA i do końca roku wygaszono dwa wielkie piece, ograniczając produkcję stali do 3 mln ton rocznie. W latach 1991-1998 nastąpiły przekształcenia własnościowe i częściowa prywatyzacja Kombinatu.