KRÓLOWA JADWIGA ANDEGAWEŃSKA. Dokumenty i pieczęcie z zasobu Archiwum Narodowego w Krakowie - PRZYRODZONA PANI KRÓLESTWA

Jadwigę Andegaweńską koronowano na króla 16 października 1384 roku. Koronacji dokonał w katedrze wawelskiej arcybiskup gnieźnieński Bodzenta w asyście trzech biskupów polskich i zwierzchnika kościoła węgierskiego arcybiskupa Ostrzyhomia Dymitra. Formuła In regem Poloniae coronata oznaczała, że po koronacji została pełnoprawnym władcą. Pozycję tę utrzymała również po małżeństwie z Jagiełłą. Polscy możnowładcy nie zamierzali dopuścić do realizacji mariażu młodej królowej z poślubionym jej w dzieciństwie Wilhelmem Habsburgiem. Ich oczy zwrócone były w kierunku wielkiego księcia litewskiego Jagiełły, ponieważ to w tym małżeństwie widzieli większe korzyści polityczne i gospodarcze oraz możliwość chrystianizacji Litwy. Polaków i Litwinów łączyło zagrożenie ze strony Zakonu Krzyżackiego, a rywalizacja na Rusi wymagała pilnej interwencji. 14 sierpnia 1385 roku w Krewie podpisano dokument, który w praktyce zadecydował o warunkach małżeństwa Jadwigi z Jagiełłą.
Przybycie Jadwigi do Krakowa zapoczątkowało nowy rozdział w dziejach kancelarii królewskiej. Z niespełna dwuletnich samodzielnych rządów Jadwigi jako króla (od 16 października 1384 roku do 4 marca 1386 roku) zachowało się do naszych czasów tylko 11 dokumentów, których większość znamy z odpisów i kopii. Pomimo że Jadwiga była królem Polski, to w tytulaturze dokumentów zachowywała formę żeńską: Hedvigis Dei gratia regina Poloniae, necnon terrarum Cracovie, Sandomirie, Siradie, Lancicie, Cuiavie, Pomoranieque domina et heres (Jadwiga z Bożej łaski królowa Polski, a także pani i dziedziczka ziem krakowskiej, sandomierskiej, sieradzkiej, łęczyckiej, kujawskiej i pomorskiej). Stosowała też formy skrócone tytulatury.
W Archiwum Narodowym w Krakowie przechowywane są dwa oryginalne dokumenty z tego pierwszego okresu jej rządów. Jeden z nich sygnowany pieczęcią Jadwigi z orłem, drugi – unikatową pieczęcią majestatyczną królowej. Dobrze zachowała się również pieczęć herbowa średnia z aniołem tarczownikiem trzymającym herb Węgier i polskiego orła.

1.

Jadwiga, królowa polska transumuje i potwierdza dokument, w którym Ludwik, król węgierski i polski przyrzeka, że gdyby Jan z Tarnowa, starosta radomski, lub jego ludzie, walcząc w obronie Królestwa Polskiego, dostali się do niewoli, on ich wykupi z niej, a ponadto wynagrodzi ich straty w koniach, zastrzega jednak sobie wszystkich jeńców, jakich ci wezmą do niewoli.
Kraków, 29 października 1384 roku,

Archiwum Narodowe w Krakowie, Archiwum Sanguszków, sygn. 29/637/21.

Pergamin, j. łac.; 28,5 × 19 + 5 cm.
Pieczęć herbowa mniejsza królowej Jadwigi, szerokość 2,9 cm, podłużna, z wizerunkiem orła, odciśnięta w czerwonym wosku, na pergaminowym pasku, uszkodzona. Legenda wykonana minuskułą gotycką: + S HEDWIGIS RE/GINE POLONIE.

Prezentowany poniżej dokument królowej Jadwigi z 1385 roku opatrzony jest pieczęcią majestatyczną. Właśnie ta pieczęć ma wyjątkową wartość, ponieważ jest najlepiej zachowanym do naszych czasów jej egzemplarzem oraz przedstawia wizerunek królowej powstały za jej życia. Ponadto, zdaniem profesor Vinni Lucherini, historyczki sztuki specjalizującej się w relacjach między sztuką a władzą, pieczęć przedstawia Jadwigę w momencie koronacji na króla Polski w katedrze wawelskiej. Królowa zasiada z berłem i jabłkiem na wysokim gotyckim tronie. Baldachim nad jej głową oraz otaczające ją anioły tworzą atmosferę sacrum towarzyszącą temu wydarzeniu. Jest to unikatowe połączenie wizji artystycznej i znakomitej pracy złotnika tworzącego typariusz.

2.

Jadwiga, królowa polska zezwala Spytkowi z Lisowa przenieść wieś Lisów z prawa polskiego na niemieckie, Kraków 7 stycznia 1385 roku, Archiwum Narodowe w Krakowie, Archiwum Dzikowskie Tarnowskich, sygn. 29/639/9.
Pergamin, j. łac.; 42 × 23 + 5,5 cm.

Pieczęć majestatyczna królowej Jadwigi, przywieszona na sznurze jedwabnym, do ww. dokumentu  odciśnięta w wosku bezbarwnym, o średnicy 10,8 cm. Przedstawia postać siedzącej królowej na wzniosłym gotyckim tronie, z długimi włosami opadającymi na ramiona, z wysoką koroną na głowie, w prawej ręce trzyma berło wsparte na ramieniu, w lewej trzyma jabłko monarsze, pod stopami królowej duża tarcza z herbem kujawskim. Na zewnątrz tronu: wnęki z figurami aniołów w fałdzistych szatach, skrajne wnęki mieszczą tarcze: prawą z orłem, lewą z herbem kaliskim. W otoku oddzielonym sznureczkiem pereł legenda wykonana minuskułą gotycką: [S] HEDWIGIS · DEI · GRATIA· REGINE · POLONIE · NECNON · TERRARV(m): CRACOV[IE · SANDOMI]RIE · SYRADIE[ · LAN]CICIE · CVIAVIE · POMORANIE Q(ve) : D(omi)N(e).

3.

Pieczęć średnia (dwuherbowa) królowej Jadwigi o średnicy 3,5 cm, odcisk w czerwonym wosku, w miseczce z fragmentem paska pergaminowego. W polu pieczęci w ramce zbudowanej z trzech łuków widnieją dwie tarcze trzymane przez anioła. W prawej ręce z herbem węgierskim, w lewej z orłem
polskim. W otoku oddzielonym sznureczkiem pereł legenda wykonana majuskułą gotycką z domieszką liter minuskulnych (litera h w imieniu królowej oraz litery n, e w całej inskrypcji): S · HEDEWIGIS · DEI · GRACIA · REGINE ·POLONIE · ET (cetera), brak daty, Archiwum Narodowe w Krakowie, Zbiór luźnych pieczęci, sygn. 29/1597/9.