KRÓLOWA JADWIGA ANDEGAWEŃSKA. Dokumenty i pieczęcie z zasobu Archiwum Narodowego w Krakowie
Jadwiga Andegaweńska, król Polski i pierwsza żona Władysława II Jagiełły, była jedną z najważniejszych kobiet w historii naszego kraju oraz jedyną świętą monarchinią. Mimo rozwoju badań, jej postać i biografia wciąż skrywają tajemnice, które od wieków budzą ciekawość i inspirują historyków. Niestety, z uwagi na ograniczoną liczbę zachowanych pamiątek po królowej, niektóre aspekty jej życia mogą na zawsze pozostać nieodkryte. W tym kontekście jeszcze cenniejsze stają się te, które przechowywane są w zasobie Archiwum Narodowego w Krakowie – oryginalne pieczęcie i dokumenty wytworzone w jej królewskiej kancelarii.
W tym roku obchodzimy 650. rocznicę urodzin królowej Jadwigi oraz 640. rocznicę koronacji, co stanowi wspaniałą okazję, aby przywołać te znane i mniej znane archiwalia.
Fragment ilustracji autorstwa Piotra Stachiewicza z publikacji: Władysław Bandurski, O najwyższy hołd Królowej Jadwidze. Kraków: Drukarnia „Czasu”, 1910.
JADWIGA ANDEGAWEŃSKA (1374–1399) była najmłodszą córką Ludwika Andegaweńskiego, króla Węgier i Polski, oraz Elżbiety Bośniaczki. Nie znamy dokładnej daty ani miejsca jej urodzin. Prawdopodobnie nastąpiło to między 15 a 18 lutego 1374 roku w Wyszehradzie lub w Budzie na Węgrzech. Po śmierci ojca i koronowaniu na króla Węgier jej starszej siostry Marii, dla Jadwigi przewidziano tron Królestwa Polskiego. Przybyła więc do Krakowa i w wieku dziesięciu lat została koronowana na króla w katedrze wawelskiej 16 października 1384 roku. Pod wpływem małopolskich możnowładców zerwała zaręczyny z Wilhelmem Habsburgiem, zawarte jeszcze w 1378 roku i 18 lutego 1386 roku poślubiła wielkiego księcia litewskiego Jagiełłę. Tak rozpoczęła się trwająca ponad 400 lat unia polsko-litewska.
Podczas niespełna dwuletnich samodzielnych rządów oraz trzynastu lat władania u boku Władysława II Jagiełły dała się poznać jako odważny polityk, broniący praw dynastycznych i interesów państwa oraz jako mediator i zwolennik pokojowego rozstrzygania sporów politycznych i terytorialnych. Między innymi w 1387 roku przyłączyła do Polski Ruś Halicką, prowadziła pertraktacje pokojowe z zakonem krzyżackim w sprawie zwrotu ziemi dobrzyńskiej. Od dzieciństwa przygotowywano ją do roli monarchini, otrzymała więc solidne wykształcenie i znała nie tylko język węgierski, lecz także niemiecki, łacinę i polski. Wspierała rozwój elit intelektualnych i była mecenasem sztuki. To ona zleciła jedno z pierwszych w naszej historii tłumaczeń Księgi Psalmów na język polski, fundując tzw. Psałterz floriański. W 1397 roku przy Uniwersytecie Karola w Pradze ufundowała bursę dla studentów z Litwy i Korony. W tymże roku uzyskała zgodę papieża Bonifacego IX na utworzenie fakultetu teologii na uczelni założonej w Krakowie przez Kazimierza Wielkiego. Akademii Krakowskiej zapisała też w testamencie w 1399 roku swe kosztowności. Wspierała proces chrystianizacji Litwy, była również fundatorką licznych klasztorów, kościołów i kaplic, na przykład klasztoru i kościoła karmelitów na Piasku w Krakowie, oraz uposażała już istniejące. Jadwiga Andegaweńska zmarła 17 lipca 1399 roku, mając zaledwie 25 lat, niedługo po śmierci swojego jedynego dziecka Elżbiety Bonifacji (ur. 22 czerwca 1399 roku). Została pochowana w katedrze wawelskiej i od chwili śmierci otoczona była kultem błogosławionej. O jej wyniesienie na ołtarze zabiegał arcybiskup gnieźnieński Wojciech Jastrzębiec. Proces beatyfikacyjny, rozpoczęty w 1426 roku, nie powiódł się jednak z powodu przeszkód politycznych. Ostatecznie Jadwiga została beatyfikowana w 1979 roku, a w 1997 roku kanonizowana przez papieża Jana Pawła II.
Herb królowej Jadwigi – akwarela Jana Augustyna, Archiwum Narodowe w Krakowie, Zbiór ikonograficzny Jana Augustyna, sygn. 29/673/849.
Archiwum Narodowe w Krakowie ma wyjątkowe szczęście, że wśród swoich bogatych zbiorów przechowuje również cenne materiały związane z królową Jadwigą Andegaweńską – wytwory jej królewskiej kancelarii. Na szczególną uwagę zasługują prezentowane na wystawie cztery wersje pieczęci królowej: pieczęć majestatyczna z unikatowym wizerunkiem władczyni, bo pochodzącym z jej czasów; pieczęć herbowa mniejsza, której główny motyw stanowi tarcza z orłem; pieczęć herbowa średnia z dwiema tarczami, pochodząca sprzed jej małżeństwa, oraz pieczęć większa występująca najczęściej na dokumentach wystawionych już po ślubie z Jagiełłą, na której oprócz tarczy z orłem i herbem Andegawenów dołączona jest tarcza z herbem Pogoń. Dokumenty wydane przez kancelarię królowej Jadwigi Andegaweńskiej, zarówno przed zawarciem małżeństwa z Władysławem II Jagiełłą, jak i po nim, oraz pieczęcie, którymi je sygnowała, są nie tylko świadectwem administracyjnym jej rządów i decyzji, ale też osobistym śladem królowej Polski i dziedziczki potężnego rodu średniowiecznej Europy. Mimo że wiele szczegółów z życia tej wyjątkowej władczyni pozostaje nieznanych, prezentowane obiekty są jak okno, przez które możemy spojrzeć w przeszłość, gdy żyła i działała.
Lilianna Pochwalska
15 października 2024
Bibliografia: